سیدوز در گاو های شیری:

 اسیدوز یک اختلال متابولیکی در شکمبه نشخوارکنندگان است که در آن میزان PH در نتیجه تغییر ناگهانی جیره غذایی نشخوارکنندگان از علوفه به کنسانتره بالا رخ می دهد.اسیدوز در اثر مصرف زیاد کربوهیدراتهای سهل التخمیر یا مصرف پایین الیاف در جیره غذایی و یا هر دوی این موارد ایجاد می‌شود.

درواقع اسیدوز، کاهش در میزان قلیای بدن نسبت به اسید است.

اسیدوز معمولاً درتعداد۱۰ تا ۳۳ درصد از گاوهای شیری هرگله اتفاق می‌افتد. اسیدیته پایین تر از PH برابر با ۵ تا ۶ از باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک پشتیبانی می کند و در نتیجه اسید لاکتیک در شکمبه بالا رفته و منجر به افت بیشتر PH می شود.

درواقع اسیدوز، کاهش در میزان قلیای بدن نسبت به اسید است.

انواع اسیدوز در گاو های شیری:

۲- اسیـدوز شکمبـه تحت حـاد

در اسیدوز شکمبه ای حاد مقدار زیادی از کربوهیدرات سریع التخمیر سبب کاهش سریع و بدون جبران PH شکمبه می‌شود. کاهش PH به دلیل بالا رفتن غلظت اسید لاکتیک است. این کاهشPH  که اغلب کشنده است، زمانی شروع می شود که PH شکمبه تا حدود۵کاهش پیدا کند.

نشانه های کلینیکی اسیدوز حاد شامل بی‌اشتهایی کامل، درد شکمی، خواب آلودگی، گیجی، خمیدگی بدن و مرگ است.

در اسیدوز تحت حاد تجمع اسیدلالتیک در مایع شکمبه گاوهای شیری موثر نیست. کاهش PH در گاوهای شیری با اسیدوز تحت حاد ظاهرا به تنهایی وابسته به اسیدهای چرب فرّار(VFA) است و وابسته به تجمع اسید لاکتیک نیست.

مهمترین اسیدهای چرب فرّار عبارتنداز:

از اسیـد اَسِتیک، اسیـد پروپیونیک و اسیـد بوتریک می باشد.

دلایل بروز اسیدوز و پیشگیری از آن:

میکروبهای شکمبه ای، نشاسته و قند را به فرم اسید های چرب  فرار (VFA) و پروپیونات تخمیر می کنند. اسید های چرب فرار از شکمبه – نگاری و دیگر بخش های دستگاه گوارش جذب می شود و به عنوان منبع انرژی به وسیله گاو مورد استفاده قرار می گیرد. افزایش تجمع پروپیونات در شکمبه PH را کاهــش داده و رشـد میکـروب های تولیـدکننده لاکتـات را افزایـش می دهد. افزایش ناگهانی مصرف دانه ها نیز منـجر به تولید بیشتر لاکتات می شود. لاکتات اسید قویتری است و تجمع این اسید در شکمبـه PH را بیشتر کاهش می دهد و منجـر بـه اسیـدوز شکمبـه می شود.

عوامل ایجاد کننده اسیدوز در گاو شیری:

۱ بر اثـرعدم بالانس جیـره

جیره باید دارای مقدار متناسبی از کنسانتره و علوفه باشد تا با شرایطی که از بالانس آنها ایجاد می شود از وقوع اسیدوز در شکمبه جلوگیری کند. کنسانتره دارای مقادیر زیاد کربوهیدرات قابل هضم است که میزان زیاد آن سبب تولید مقدار زیاد اسید لاکتیک و اسید پروبیوتیک می شود که نتیجهی آن کاهش PH و صدمه زدن به فلور شکمبه است.از طرفی علوفه نیز سبب ماندگاری غذا در شکمبه می گردد که نتیجه آن:

۱ افزایش فرایند نشخوار

۲ افزایش مدت زمان جویدن

۳ افزایش بافرهای بزاقی

۴ و حفظ سلامتی شکمبه است.

عدم بالانس مناسب بین علوفه و کنسانتره، در صورتیکه کنسانتره زیاد باشد ایجاد اسیدوزیس می گردد و افزایش مقدار علوفه در جیره نیز در تامین انرژی مورد نیاز دام اختلالاتی ایجاد می کند.

۲ کاهش میـزان ADF – NDF  و فیبـرخام (CF)

ADF  و NDF  در تغذیه گاوهای شیری بسیار مهم هستند و مصرف قابلیت هضم و میزان مصرف غذا می باشند. کاهش این دو در جیره سبب کاهش فیبر موثر جیره شده در نتیجه با کتریهای سلولایتیک فعالیت کمتری برای تولید اسید استیک خواهند داشت. از طرفی کاهش فیبر جیره سبب کاهش فرایند نشجوار و مدت زمان جویدن می گردد و ترشح بافرهای بزاقی را به شکمبه کاهش و سبب ایجاد اسیدوز شکمبه ای می گردد.

فیبر بخاطر ظرفیت بافری خود، همراه با تحریک تولید بزاق برای افزودن بافر به شکمبه، اسید تولید شده از هضم نشاسته و قند را خنثی می کند.

جیره ها باید بیش از ۲۰ درصد ADF و ۳۰ درصد NDF  و بین ۱۷ الی ۱۹ درصد فیبرخام (CF) داشته باشند. میزان کربوهیدرات های غیر فیبری (NFC) بیش از ۴۲ درصد در جیره، گاوها را مستعد اسیدوز می کند.

گاو فیبر را از شکمبه به دهان می آورد و می جود تا بزاق تولید کند. تخمین زده می شود که گاوها بیشتر از ۳ کیلوگرم بافر (مثل بی کربنات سدیم) در هر روز تولید می کند. فیبر همچنین حرکت محتویات شکمبه را  تحریک می کند تا جذب اسید از شکمبه افزایش یابد.

۳ تغییر سریع از علوفه بالا به کنسانتره بالا در جیره غذایی دام

شکمبه دارای یک فلور و جمعیت میکروبی حساس است. هر غذایی که در جیره ی مصرفی دام اعمال می گردد باید نخست باکتری های شکمبه را نسبت به آن سازگارنمود. تغییر سریع از علوفه به کنسانتره بالا سبب عدم سازگاری باکتریها به این تغییر می گردد و به علت کمی ماده مصرفی باکتریها بخشی از فلور شکمبه را از بین می رود و از طرفی کاهش PH در هنگام وقوع اسیدوز به باکتریهایی که به این تغییر سریع PH به زیر ۶ حساس هستند آسیب زده و نابود می کند.

۴ کاهـش انـدازه ذرات جیـره و تاثیـر آن ها

کاهش اندازه ذرات در طی مراحل فرآوری جیره حاصل می گردد. آسیاب کردن اجزای دانه ای جیره سبب کاهش اندازه آنها و گاها حالت پودری در آنها میگردد که سبب ایجاد حالت خمیری در شکمبه می شود و سطح موثر فعالیت تخمیری را روی آنها کم می کند.

کاهش اندازه ذرات علوفه در نتیجه آسیاب کردن آنها ایجاد شده که با کاهش اندازه قطعات علوفه ها عملا عبور آنها از شکمبه افزایش می یابد و باکتریهای شکمبه فرصت کافی برای ایجاد فرآیند تخمیری روی آنها نداشته و در نتیجه فرآیند تخمیری و مدت زمان جویدن کاهش می یابد و این سبب سوق دادن حیوان به سمت اسیدوز می شود.

عمدتـا توصیه می شود که ۱۵ درصد اجـزا جیره بایـد از ۸/۳ سانتی متر بلندتـر باشد.

علایم اسیدوز در گاو شیری:

۱- کاهش چربی شیر:

اسید استیک مهمترین پیش ساز چربی شیر است. اسید استیک توسط فرایند تخمیر باکتریها بخصوص باکتریهای سلولایتیک برروی عاوفه ها حاصل می گردد.

در اسیدوز به علت پایین بودن فیبر موثر جیره میزان تولید اسیداستیک کاهش پیدا می کند، از طرفی به علت پایین آمدن PH و حساس بودن باکتریهای سلولایتیک به کاهش PH، جمعیت این با کتریها تخمیر کننده کاهش پیدا میکند و در نتیجه پیشساز اصلی چربی شیر کاهش پیدا می کند.

۲- کاهش پروتئین شیر:

پروتئین های جیره توسط باکتری های شکمبه مورد تجزیه قرار گرفته، خود این باکتری ها آنها را مصرف نموده و پروتئین های میکروبی را تولید می کنند و این پروتئین های میکروبی در قسمت های دیگر دستگاه گوارش مورد هضم و جذب قرار می گیرد.

کاهش PH، فلور شکمبه را کاهش داده و در نتیجه پروتئین های میکروبی کمتری تولید می شود. از طرف دیگر به علت بهم خوردن شرایط فیزیولوژی شکمبه این پروتئین های میکروبی حالت سمیت پیدا کرده و خود آنها سبب صدمه به حیوان می گردد، به همین دلیل پروتئین دریافتی حیوان کم شده و سبب می شود پروتئین شیر کاهش پیدا کند.

۳- مشکلات سم و لنگش:

وقتی PH شکمبه کاهش پیدا می کند توانایی هضم و جذب در شکمبه پایین می آید. به همین دلیل مقداری از این کربوهیدراتها از طریق مدفوع دفع شده و به همراه مدفوع و ادرار اسیدی، سبب اسیدی شدن بستر و آسیب رساندن به سم گاو می گردد.

کاهش PH در مایعات شکمبه به علت تجمع اسیدهای چرب فرار بوده و انتقال آنها به خون سبب کاهش PH خون می           گردد، خون به قسمت های مختلف بدن رفته و به بافتهای مخاطی آسیب می رساند که یکی از این بافتها، بافت مخاطی بالای سم ها است که سبب لنگش در دام های دارای اسیدوز می شود و ترکیدگی و شیارهای خطی در روی سم ظاهر می شود.

  ۴- اسهال:

در هنگام وقوع اسیدوز نرخ عبور افزایش یافته و همچنین برای دفع اسید مازاد در شکمبه آب زیادی دفع می گردد. همچنین به علت بالارفتن سمیت شکمبه و عدم آروغ مناسب و کافی و حالت کف مانند در شکمبه اسهال ایجاد می شود.

۵- کاهش در مدت زمان نشخوار و جویدن:

وقتی میزان فیبر یا علوفه جیره پایین می آید یا زمانی که بر اثر آسیاب کردن زیاد قطعات علوفه یا دیگر اجزا جیره پایین تر از حد معمول می آید نرخ عبور آنها افزایش یافته و مدت زمان فعالیت باکتریها و فرآیند نشخوار پایین می آید و در نتیجه مدت زمان جویدن نیز هنگام اسیدوز کاهش پیدا می کند.

۶- کاهش تولید شیر:

 مهمترین عامل در تولید بالای شیر تامین انرژی مورد نیاز می باشد. وقتی فعالیت باکتریهای شکمبه ای در نتیجه کاهش PH ، کاهش پیدا کند و یا به علت کوچک بودن ذرات، نرخ عبور آنها افزایش یابد میزان فعالیت باکتریها و تولیدات آنها کاهش پیدا می کند و در نتیجه میزان استفاده از غذای مصرفی و کارایی آن پایین می آید و انرژی به یک عامل محدود کننده تبدیل شده و تولید شیر کاهش پیدا می کند.

 ۷- دیده شدن قطعات علوفه و کنسانتره در مدفوع:

وقتی فعالیت باکتریهای موثر بر روی جیره به علت بهم خوردن شرایط فیزیولوژیکی شکمبه کاهش یابد و عده ای از آنها به علت کاهش PH از بین بروند اجزای جیره گاها بدون اینکه مورد فرآیند تخمیر قرارگیرند از شکمبه عبور می کنند و در مدفوع دیده می شوند.

 ۸- کاهش راندمان غذایی:

غذای وارد شده به شکمبه باید در یک شرایط مناسب تحت تخمیر فلور شکمبه قرار گیرند و تولید پیش سازهای چربی شیر، پروتئین میکروبی و انرژی جهت تولیدات دام بخصوص تولید شیر بالارود. وقتی شرایط فیزیولوژیکی شکمبه مناسب نباشد شکمبه پایین باشد مقداری از غذا همراه با مدفوع دفع می گردد و میزان استفاده و کارآیی غذای مصرفی پایین می آید و هزینه گزافی را به دامدار تحمیل می کند.

۹- افزایش احتمال وقوع جابجایی شیردان:

تغذیه با کنسانتره زیاد، کمبود فیبر بلند و حجیم و تغییرات ناگهانی جیره ممکن است به تشکیل گاز و هضم غیر طبیعی مواد غذایی منجر شود. هر نوع اختلال یا بیماری که باعث از خوراک افتادن حیوان شود، خطر جابجایی شیردان را افزایش می دهد.

افزودنی های لازم برای کنترل اسیدوز در جیره غذایی گاوهای شیری:

۱- مخمرها و تولیدات میکروبی:

تحقیقات نشان می دهند که محصولات مخمر می توانند رشد باکتریهای مصرف کننده لاکتات را برای تثبیت PH شکمبه بالابرده و رشد میکروبی را افزایش دهند.

مخمرها همچنین کوفاکتورهایی مثل ویتامین های گروه B، آنزیم ها و ایزو اسیدی هایی را فراهم می کنند که می توانند رشد باکتری های شکمبه را بیشتر تحریک کنند. سلولهای مخمر زنده اکسیژن موجود در شکمبه و لاکتات را استفاده کرده و به این ترتیب به تحریک رشد باکتریهای شکمبه کمک می کنند.

استفاده از مخمرهای زنده به خصوص در زمان تغییر جیره و نوسانات مصرف، موثر واقع شده اند.

۲- بافرها:

بافرهایی مثل بی کربنات سدیم ( جوش شیرین) می توانند به جیره اضافه شوند. بافرها می توانند مصرف ماده خشک را افزایش داده و تثبیت کنند تولید پروتئین میکروبی شکمبه را افزایش دهند و هضم فیبر را بهبود بخشند.

۳- دستکاری تغذیه برای جلوگیری از ابتلا به اسیدور در دام:

وقتی گاوهای شیری بر تولید تغذیه می شوند نباید اصول را فراموش کرد. از جمله: از کنترل اسیدوزاطمینان حاصل کرد، خوراک دادن متناسب باشد، دانه های غلات در شکمبه هضم شوند و خوراک های کپک زده تغذیه نشوند، علوفه با قطعات بزرگتر از ۲ سانتی متر تغذیه شود تا نشخوار حیوان تحریک شود و بافر بزاق باعث جلوگیری از افت  PH شود.

دانه های غلات نباید بصورت کاملا آردی باشد بلکه باید بصورت بلغور تغذیه شود.

رعایت اصول تغذیه:

• از کنترل اسیدوز اطمینان حاصل شود.
• خوراک دهی دام متناسب باشد.
• دانه های غلات در شکمبه هضم شوند.
• خوراک های کپک زده به هیچ وجه مصرف نشوند
• قطعات علوفه بزرگتر از ۲ سانتی متر باشد تا نشخوار حیوان تحریک شود و بافر بزاق باعث جلوگیری از افتPH شود.
• دانه غلات نباید بصورت آردی باشد.
• کنسانتره دامی(خوراک دام) از شرکت های معتبر تهیه شود تا از کیفیتفرمول اطمینان حاصل شود.
• حتما طبق فرمول اعلامی، ترکیب کنسانتره و علوفه رعایت شود.